Ook schreef eerder al deze blogpost over faalangst. In dit artikel nog doe ik je nog wat meer informatie cadeaux over faalangst.
Faalangst, wat is dat?
Faalangst is, je raadt het al, de angst om te falen. Iets concreter, de angst die je voelt als je een bepaalde prestatie moet leveren waarop je beoordeeld wordt. Als deze angst zo groot is dat je door de zenuwen onder je niveau presteert, is er sprake van faalangst. Zo’n 10% van alle scholieren en studenten heeft er last van.
Angst als overlevingsmechanisme
Om faalangst beter te begrijpen, is het goed om eerst eens naar angst als algemeen fenomeen te kijken.
Vroeger, maar echt vróeger vroeger en niet toen je moeder nog jong en hip was, was angst een handig mechanisme dat het lichaam voorbereidde op dreigend gevaar. Denk even aan een kudde bizons die precies jouw kant op komt rennen terwijl jij net de schone was aan het ophangen bent buiten de grot. Dan is het wel zo handig als je niet volledig relaxed je klusje afmaakt voordat je besluit in actie te komen. Angst helpt ons daarbij.
Bij angst gebeurt er het volgende: ons lichaam produceert grote hoeveelheden van de stresshormonen adrenaline en cortisol, onze bloeddruk en hartslag gaan omhoog en de spieren spannen zich aan. Op deze manier bereidt angst ons voor op de keuze om te vluchten of te vechten (fight or flight). In het geval van de bizons beter vluchten, dus wel even de goede keuze maken. En snel een beetje.
In het tijdperk der millennials waarin we ons momenteel bevinden kan angst nog steeds nuttig zijn en we hebben er dan ook allemaal met enige regelmaat last van. Stress, zenuwen, angst, in matige hoeveelheid zorgen ze er nog altijd voor dat we scherp zijn en in actie komen als dat nodig is. Bijvoorbeeld vlak voor een belangrijk tentamen, of als je in het verkeer plotseling op je rem moet trappen omdat een of andere idioot voor je even aan het whatsappen is.
Een volledig normale reactie dus op potentieel ‘gevaar’, en meestal zo weer voorbij als het gevaar ook geweken is. Maar als je regelmatig en langere periodes last hebt van angst die niet meer in verhouding staat tot de situatie, dan kunnen we spreken van angstklachten. Angst is dan ook niet nuttig meer, maar eerder het tegenovergestelde. Onnuttig dus.
Soorten faalangst
Terug naar faalangst. Ook hier geldt: een beetje angst of stress voordat je een prestatie moet leveren kan geen kwaad. Het zorgt er meestal juist voor dat je scherp bent en extra focus hebt om zo goed mogelijk te presteren. Pas als je zoveel angst ervaart dat het helemaal niet meer mogelijk is om goed te kunnen presteren, is er sprake van echte faalangst. En dan heb je dus probleem. Nou is faalangst niet iets waar alleen studenten mee te maken hebben wanneer ze bijvoorbeeld een tentamen hebben, faalangst komt onder alle lagen van de bevolking voor. Er is wel een aantal verschillende soorten faalangst te onderscheiden.
In de eerste plaats kunnen we faalangst onderverdelen naar het soort taak waarbij de angst optreedt. Cognitieve faalangst is de faalangst die optreedt bij taken waarbij we onze hersenen moeten gebruiken. Een tentamen of examen, een opdracht, huiswerk of het theorie examen voor je rijbewijs. We hebben het over sociale faalangst wanneer iemand extreem bang is voor het geven van bijvoorbeeld een presentatie of spreekbeurt. Het gaat bij sociale faalangst dus om activiteiten waarbij anderen meekijken en ons kunnen beoordelen. Onder motorische faalangst verstaan we angst bij prestaties waarbij we ons lichaam gebruiken, zoals sportwedstrijden en -lessen.
Faalangst is ook op te delen in passieve en actieve faalangst. Iemand met passieve faalangst zal door de angst om te falen vaak kiezen voor ‘vluchtgedrag’, zoals niet goed leren voor een tentamen. Bij een slecht resultaat kan iemand met passieve faalangst dat afschuiven op een slechte voorbereiding in plaats van onkunde. Mensen die last hebben van actieve faalangst zullen juist extreem hard leren voor dat tentamen en op het moment supreme dichtklappen. Dit zijn de perfectionisten onder ons. Maar omdat perfectie niet bestaat, zullen perfectionisten altijd falen, hoe hard ze ook leren.
Waar komt faalangst vandaan?
Om faalangst aan te pakken is het nuttig om eerst te weten waar het vandaan komt. Want laten we eerlijk zijn, deze angst komt altijd ergens vandaan. Nou ben ik van mening dat een negatief zelfbeeld altijd aan de basis ligt van het probleem. Precies 100% van de studenten met faalangst die ik spreek heeft een negatief zelfbeeld en weinig zelfvertrouwen, en vaak is faalangst niet het enige probleem dat deze studenten hebben. Er zijn grofweg drie factoren die van invloed zijn:
Jij
We worden allemaal geboren met een set van karaktereigenschappen. Deze eigenschappen staan min of meer vast en zijn dus lastig tot niet te veranderen. Een eigenschap uit de ‘Big five’ die in verband wordt gebracht met faalangst is ’emotionele stabiliteit’, dus in hoeverre jij emotioneel stabiel bent en niet snel van je stuk gebracht. Hoe minder emotioneel stabiel je bent, hoe groter de kans op faalangst. Ook ‘prestatiemotivatie’, de behoefte om succes na te streven min de behoefte om mislukken te vermijden, is van grote invloed. Wanneer jij het belangrijker vindt om te voorkomen dat iets mislukt dan dat je wilt dat iets slaagt, is de kans groot dat je last hebt van faalangst.
Je omgeving
Ook je omgeving kan een rol spelen in het ontstaan en in stand houden van faalangst. Soms zijn er mensen in je directe omgeving zoals je ouders, docenten of vrienden, die onrealistische verwachtingen van je hebben of onevenredig veel druk op je leggen om goed te presteren. Zo vinden ouders het over het algemeen nogal belangrijk dat hun kinderen goed presteren op school. Heel begrijpelijk, want hoe beter je prestaties op school, hoe hoger opgeleid je bent, hoe groter de kans op een goede baan. Kinderen een beetje stimuleren om hun best te doen kan dus geen kwaad. Wat wel kwaad kan is wanneer ouders en/of docenten kinderen continu pushen om beter te presteren (dan waar ze misschien toe in staat zijn) en verwachtingen van ze hebben die ze misschien helemaal niet waar kunnen maken. Zeker in combinatie met bovenstaande karaktereigenschappen is dit een recept voor faalangst.
Je gedachten
Een hele belangrijke rol is weggelegd voor de manier waarop jij over dingen denkt. Het zijn namelijk onze gedachten die bepalen hoe wij ons voelen. Dus als jij continu bij alles denkt dat iets niet gaat lukken, dat je het niet kan, dan beïnvloedt dat hoe jij je voelt. Gedachten kunnen zelfs zo krachtig zijn, dat je ze als waarheid gaat zien. Op deze manier kunnen ze voor een vicieuze faalangst cirkel zorgen.
Stel dat je een belangrijk tentamen hebt en bloednerveus en bang bent dat je het gaat verkloten. En stel nou dat dat inderdaad gebeurt, je haalt een onvoldoende. Hiermee wordt ongetwijfeld bevestigd wat je altijd al dacht: “Zie je nou wel, ik kan het niet’. Je faalangst is weer een beetje sterker geworden en de kans dat je je hertentamen ook weer niet haalt groter. De vorige keer lukte het ook niet, dus waarom zou het dit keer wel lukken? Het kan zelfs zo zijn dat je je door deze negatieve gedachten slechter voorbereidt op het tentamen, omdat het toch geen zin heeft. Met als gevolg wederom een onvoldoende en opnieuw bevestiging dat je gedoemd bent te falen. Faalangst 2, jij 0. Lekker dan.
Wat te doen tegen faalangst
Zoals ik hierboven al aangaf denk ik dat faalangst uiteindelijk altijd te maken heeft met een negatief zelfbeeld. Daarom kun je er volgens mij ook alleen van afkomen wanneer je het achterliggende probleem oplost, en werkt aan een positiever zelfbeeld. Met andere woorden, leren tevreden zijn met wie je bent. Helaas geen quick fix, zoals eigenlijk altijd als je iets wilt veranderen.
Maar er zijn wel dingen die je kunt doen. Lees maar even.
RET
Ik zei toch al dat de manier waarop je denkt over dingen bepalend is voor hoe je je voelt? En ook voor het ontstaan en in stand houden van faalangst? Dat is goed nieuws, want gedachten kunnen veranderen.
Ik ben van gedachten veranderd, en nou heb ik heb geen faalangst meer!”
Het veranderen van negatieve en vaak irrationele gedachten in meer positieve gedachten staat centraal bij RET: Rationeel Emotieve Therapy, ontwikkeld door de Amerikaanse psycholoog Albert Ellis. RET gaat uit van het principe dat niet de gebeurtenis, maar hoe jij omgaat met die gebeurtenis bepaalt wat de uitkomst is. Dus alleen als jij een gebeurtenis toelaat je leven op een negatieve manier te beïnvloeden, zal dit ook het geval zijn.
Wanneer jij een onvoldoende haalt voor een tentamen, kun je daar allerlei negatieve gedachten over hebben: ‘Ik kan het niet’, ‘ik ben niet goed genoeg’, ‘ik ben dom’ en ga zo maar door. Deze negatieve gedachten zullen er hoogstwaarschijnlijk voor zorgen dat jij je rot voelt. En ze zullen je zeker niet helpen om het een volgende keer beter te doen. RET leert je bewust worden van deze negatieve gedachten, ze te challengen (door je af te vragen of het wel klopt wat jij denkt, en of het nuttig is om dit te denken) en ze vervolgens te vervangen voor meer positieve gedachten: ‘Volgende keer beter’, ‘ik weet nu wat ik kan verwachten dus als ik hard leer heb ik bij de herkansing best kans dat het me lukt’, etc.
Het vergt veel tijd en oefening om hier beter in te worden, maar als je bereid bent er energie in te steken, kan deze methode er voor zorgen dat je uiteindelijk minder snel geneigd bent om in de valkuil van de vicieuze faalangst cirkel te stappen. Best goed nieuws toch?
Er zijn uiteraard nog meer strategieën om je faalangst aan te pakken. Denk aan ontspannings- en ademhalingsoefeningen. Maar bedenk wel dat dit meer symptoombestrijding is dan werken aan de oorzaak: jouw zelfbeeld!
Handige bronnen
Voor dit artikel heb ik gebruik gemaakt van een aantal boeken en links die ook voor jou handig kunnen zijn als je nog meer wilt weten over faalangst. Hieronder een overzicht.
- ‘Overwin je faalangst met de R.E.T. methode’ van Tanja van Essen en Henri C. Schouwenburg
- ‘Omgaan met studiefaalangst’. Fred Sterk & Sjoerd Swaen
- ‘Focus op faalangst. Faalangst begrijpen en aanpakken. Isabelle Vloeberghs
- M’n beste vriend Wikipedia
- De site rationeelemotievetherapie.nl over… ja dat dus
- De site psyblog over psychologie en een artikel over the big five in het bijzonder
- Deze site over angst
Heb jij last van faalangst, een negatief zelfbeeld en/of weinig zelfvertrouwen? Neem dan eens contact op voor een vrijblijvend intake gesprek.